Dit is hoe realistisch de wensen van het nieuwe kabinet voor de EU zijn (2024)

Het nieuwe kabinet wil weg kunnen stappen van het Europees asielbeleid, minder belasting betalen aan Brussel en ruimte voor de Nederlandse boer. Maar hoe realistisch is dat? "Wat Nederland en ook de Nederlandse burgers willen zijn oplossingen."

Asielbeleid, belasting en boeren: op al deze vlakken wil het nieuwe kabinet afwijken van de regels van de Europese Unie. Maar zo makkelijk als het nu bedacht is, is het in de praktijk niet, weten Europa-deskundige Adriaan Schout van Instituut Clingendael en Brussel correspondent Romana Abels van Trouw.

Ruk naar rechts

De Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar was een duidelijke ruk naar rechts en gaf een schok door heel Europa, ziet Adriaan Schout. Een halfjaar later zette die trend door en kwamen rechtse partijen als grote winnaar uit de Europese parlementsverkiezingen. Volgens hem waait er nu 'een andere wind' in Europa.

Ook de in Brussel gestationeerde Romana Abels heeft deze verandering gezien. "Alle regeringsleiders hebben een populistische stroming in hun land. Macron heeft ermee te maken, Scholz heeft het er zwaar mee. Dat komt eigenlijk goed uit voor onze premier Schoof." Volgens haar profiteert het nieuwe kabinet namelijk van de rechtse wind die er waait, het sluit aan bij hun verkiezingsbeloften.

Kanarie in de kolenmijn

Tegelijk ziet de correspondent dat Dick Schoof nog lang geen Rutte is. "Rutte nam Meloni van Italië op sleeptouw, hij zei: 'Giorgia, zullen we samen iets doen aan het asielprobleem?'" Dat ziet ze Schoof niet zo snel doen.

Nederland loopt vaak voorop bij de EU, ziet Schout. Bij de oprichting en nu weer. "Nederland is de kanarie in de kolenmijn, als dingen gebeuren in de EU, beginnen ze vaak hier." Ook hij ziet dat Schoof geen Mark Rutte is, maar hij wil niet te snel oordelen. "Het kan zo maar zijn dat ook Schoof iemand is die snel problemen benoemt, oplossingen bedenkt en coalities sluit in Brussel."

Niet meer meedoen

Nederland wil niet meer meedoen aan de Europese regels die ons land verplichten asielzoekers op te nemen. Dat heet een opt-out: je doet niet meer aan EU-beleid. Maar zowel de Clingendael deskundige als de correspondent zeggen: dat kan niet.

"Dat is het gevaar van Nederland, je wil iets, je wil het snel en je gooit het over de schutting in Brussel." Toch ziet hij dat er nu al iets verandert. "Neem de open grenzen. Frankrijk sloot die na de aanslagen in de Bataclan en kwam weer met controles, Duitsland deed het met het EK voetbal."

'Er wordt gekeken naar wat haalbaar is'

Abels ziet ook dat er op asiel wel uitzonderingen mogelijk zijn. "Je kunt zeggen: het wordt ons even teveel." Als Brussel akkoord gaat kan Nederland bijvoorbeeld de grenzen voor een half jaar sluiten voor vluchtelingen

"Dat hebben best veel landen gedaan de laatste tijd. Oostenrijk heeft die periode steeds opnieuw verlengd, dat zou Nederland ook kunnen doen." Schout ziet de houding ten aanzien van asiel veranderen in Europa. "Er wordt meer gekeken naar wat haalbaar is." Alhoewel een opt-out niet kan, zien beiden dat strenger asielbeleid dus politiek haalbaar is.

Minder geld naar Brussel

Een andere uitzondering die het kabinet graag wil zijn de belastingen. Nederland betaalt 10 miljard euro per jaar aan de Europese Unie. Van die 10 miljard krijgt Nederland ook geld terug vanuit fondsen en subsidies. Het nieuwe kabinet wil 1,6 miljard minder afdragen op een moment dat Europa juist meer geld wil hebben van de lidstaten. "Als een rijk land als Nederland komt en zegt we gaan wat minder betalen, dan zegt Brussel niet meteen oké", denkt Abels.

Schout denkt dat Nederland beter op een andere manier kan lobbyen. De controle op de uitgave van dat belastinggeld is nu volgens hem slecht. Schout: "Daar moeten we het over hebben, dat geld schaars is. We moeten het geld uitgeven op manieren die we kunnen verantwoorden. Dan pas kun je het hebben over die 1,6 miljard."

Meer geld voor defensie en Oekraïne

Abels ziet dat de EU meer geld wil voor bijvoorbeeld defensie en voor steun aan Oekraïne. De gedachte is zelfs om geld te lenen voor de stijgende EU begroting. "Dat wil Nederland helemaal niet", zegt Abels.

Dus zegt ze dat het niet handig is om de belastingen ter discussie te stellen. "Dan kom je in onderhandelingen die je helemaal niet wil." Omdat Nederland dan vooral moet praten over de belastingen, in plaats van de uitgaven waar het kabinet meer op wil focussen.

'Europa is altijd centraal geleid'

Nederland heeft al 20 jaar een uitzondering in Europa als het gaat om mest. Nederlandse boeren mochten meer mest uitrijden dan in anderen landen. Maar die tijd is voorbij. Inmiddels zitten de kelders van de boeren vol en mogen ze niet meer mest op het land uitrijden. Het nieuwe kabinet wil die uitzondering terug.

"Europa is altijd sterk centraal geleid. Brussel maakt afspraken waar iedereen zich aan moet houden", vertelt Schout. Maar er komt ook steeds meer het besef dat wat goed is voor het ene land, dat voor het andere niet is.

Medestanders nodig

"We zullen het mestprobleem moeten aanpakken, maar we kunnen dat niet doen zoals bijvoorbeeld Polen, een veel groter land." Schout ziet dat landen en regio's worstelen met het mestprobleem. "België, Denemarken maar ook Bretagne kleuren donkerrood als het gaat om stikstof."

"Met die landen en regio's moet samenwerking gezocht worden zodat mest niet alleen een Nederlands probleem is", gaat hij verder. "Wil je wat bereiken, heb je in Europa medestanders nodig."

Vuist op tafel

Het nieuwe kabinet wil dus veel van de Europese Unie. Tijdens de verkiezingen werd vaak geroepen dat de vuist op tafel moet in Brussel. "Als de kiezer denkt dat ze meteen gaan leveren in Brussel en dat het heel anders wordt dan bij andere regeringen dan is het antwoord: nee", zegt Abels.

De vuist op tafel slaan en nee zeggen, zoals de Hongaarse president Viktor Orbán doet, werkt volgens haar niet. "Wat Nederland en ook de Nederlandse burgers willen is oplossingen. Uiteindelijk zijn wij behoorlijk pro-europees.".